భారత రాజ్యాంగం: ప్రాథమిక హక్కులు మరియు విధులు - Fundamental Rights and Duties In Telugu

భారత రాజ్యాంగం, దేశానికి అత్యున్నత చట్టం, ప్రతి భారతీయ పౌరుడికి కొన్ని ప్రాథమిక హక్కులను మరియు విధులను నిర్దేశిస్తుంది. ఈ హక్కులు పౌరుల స్వేచ్ఛ, సమానత్వం మరియు గౌరవాన్ని కాపాడతాయి, అయితే విధులు దేశం పట్ల వారి బాధ్యతను గుర్తుచేస్తాయి. ఈ రెండింటి మధ్య సమతుల్యతను పాటించడం ద్వారానే ఒక బలమైన మరియు ప్రగతిశీల సమాజం ఏర్పడుతుంది. ఈ ఆర్టికల్‌లో, భారత రాజ్యాంగం ప్రసాదించిన ప్రాథమిక హక్కులు మరియు విధుల గురించి వివరంగా తెలుసుకుందాం.

 

భారత రాజ్యాంగంలోని ప్రాథమిక హక్కులు (Fundamental Rights in the Indian Constitution):

భారత రాజ్యాంగంలోని మూడవ భాగంలో ఆర్టికల్ 12 నుండి 35 వరకు ప్రాథమిక హక్కుల గురించి పేర్కొనబడింది. ఈ హక్కులు అన్ని పౌరులకు సమానంగా వర్తిస్తాయి మరియు ప్రభుత్వం వీటిని ఉల్లంఘించడానికి వీలులేదు. మొదట్లో ఏడు ప్రాథమిక హక్కులు ఉండగా, 1978లో 44వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా ఆస్తి హక్కును ప్రాథమిక హక్కుల జాబితా నుండి తొలగించి చట్టపరమైన హక్కుగా మార్చారు. ప్రస్తుతం ఆరు ప్రాథమిక హక్కులు ఉన్నాయి:

1. సమానత్వపు హక్కు (Right to Equality - Article 14-18):

సమానత్వపు హక్కు చట్టం ముందు అందరూ సమానమని మరియు ఎవరికీ ప్రత్యేక అధికారాలు ఉండవని నిర్ధారిస్తుంది. ఇది కింది అంశాలను కలిగి ఉంటుంది:

ఆర్టికల్ 14: చట్టం ముందు సమానత్వం: రాజ్యం చట్టం ముందు అందరినీ సమానంగా చూడాలి మరియు దేశంలోని భూభాగంలో చట్టాల ద్వారా సమాన రక్షణ కల్పించాలి.

ఆర్టికల్ 15: వివక్షత నిషేధం: మతం, జాతి, కులం, లింగం లేదా జన్మస్థలం ఆధారంగా ఎవరినీ వివక్షగా చూడకూడదు. అయితే, మహిళలు మరియు పిల్లల కోసం ప్రత్యేక నిబంధనలు చేయడానికి రాజ్యాంగానికి అధికారం ఉంది.

ఆర్టికల్ 16: ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలలో సమాన అవకాశం: ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలలో అందరికీ సమాన అవకాశాలు కల్పించాలి. అయితే, వెనుకబడిన తరగతుల వారికి రిజర్వేషన్లు కల్పించడానికి రాజ్యాంగానికి అధికారం ఉంది.

ఆర్టికల్ 17: అంటరానితనం నిర్మూలన: అంటరానితనం ఒక నేరంగా పరిగణించబడుతుంది మరియు దానిని ఆచరించడం చట్టరీత్యా నిషేధించబడింది.

ఆర్టికల్ 18: బిరుదుల రద్దు: సైనిక మరియు విద్యా సంబంధిత బిరుదులు మినహా, ప్రభుత్వం ఎటువంటి బిరుదులను ప్రదానం చేయదు మరియు పౌరులు విదేశీ ప్రభుత్వాల నుండి ఎటువంటి బిరుదులను స్వీకరించకూడదు.

2. స్వేచ్ఛా హక్కు (Right to Freedom - Article 19-22):

స్వేచ్ఛా హక్కు పౌరులకు అనేక రకాల స్వేచ్ఛలను అందిస్తుంది, అయితే ఈ స్వేచ్ఛలు కొన్ని సహేతుకమైన పరిమితులకు లోబడి ఉంటాయి:

ఆర్టికల్ 19: ఆరు రకాల స్వేచ్ఛలు:

వాక్ మరియు భావప్రకటనా స్వేచ్ఛ (Freedom of speech and expression)

శాంతియుతంగా మరియు ఆయుధాలు లేకుండా సమావేశం అయ్యే స్వేచ్ఛ (Freedom to assemble peaceably and without arms)

సంఘాలు లేదా యూనియన్లు ఏర్పాటు చేసుకునే స్వేచ్ఛ (Freedom to form associations or unions)

భారతదేశం యొక్క భూభాగంలో స్వేచ్ఛగా తిరిగే స్వేచ్ఛ (Freedom to move freely throughout the territory of India)

భారతదేశం యొక్క భూభాగంలో ఎక్కడైనా నివసించే మరియు స్థిరపడే స్వేచ్ఛ (Freedom to reside and settle in any part of the territory of India)

ఏదైనా వృత్తిని, వ్యాపారాన్ని లేదా ఉద్యోగాన్ని చేసుకునే స్వేచ్ఛ (Freedom to practice any profession, or to carry on any occupation, trade or business)

ఆర్టికల్ 20: నేరారోపణల విషయంలో రక్షణ: ఒకే నేరానికి ఒక వ్యక్తిని ఒకటి కంటే ఎక్కువసార్లు శిక్షించకూడదు మరియు తనను తాను నేరారోపణ చేసుకోవాల్సిందిగా బలవంతం చేయకూడదు.

ఆర్టికల్ 21: జీవించే హక్కు మరియు వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛ: ప్రతి వ్యక్తికి గౌరవంగా జీవించే హక్కు మరియు వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛ ఉంటుంది. చట్టం ద్వారా నిర్దేశించబడిన ప్రక్రియ ద్వారా తప్ప ఎవరినీ వారి జీవితం లేదా వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛ నుండి محروم చేయకూడదు. ఈ హక్కులో గోప్యత హక్కు (Right to Privacy) కూడా అంతర్భాగంగా ఉంది.

ఆర్టికల్ 21A: ప్రాథమిక విద్య హక్కు: 6 నుండి 14 సంవత్సరాల మధ్య వయస్సు గల పిల్లలందరికీ ఉచిత మరియు నిర్బంధ విద్యను అందించడం రాజ్యం యొక్క బాధ్యత. ఈ హక్కు 2002లో 86వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా చేర్చబడింది.

ఆర్టికల్ 22: కొన్ని సందర్భాలలో అరెస్టు మరియు నిర్బంధం నుండి రక్షణ: చట్టవిరుద్ధంగా అరెస్టు చేయబడిన లేదా నిర్బంధించబడిన వ్యక్తికి అరెస్టుకు గల కారణాలను తెలుసుకునే హక్కు మరియు న్యాయవాదిని సంప్రదించే మరియు అతనిచే ప్రాతినిధ్యం వహించే హక్కు ఉంటుంది. అరెస్టు చేసిన 24 గంటల్లోపు మెజిస్ట్రేట్ ముందు హాజరుపరచాలి.

3. దోపిడీకి వ్యతిరేకంగా హక్కు (Right against Exploitation - Article 23-24):

ఈ హక్కు బలవంతపు శ్రమ మరియు మానవ అక్రమ రవాణాను నిషేధిస్తుంది:

ఆర్టికల్ 23: మానవ అక్రమ రవాణా మరియు బలవంతపు శ్రమ నిషేధం: మనుషులను అమ్మడం మరియు కొనడం, బలవంతంగా పని చేయించుకోవడం మరియు ఇతర రకాల బలవంతపు శ్రమ చట్టరీత్యా నేరం.

ఆర్టికల్ 24: బాల కార్మిక నిషేధం: 14 సంవత్సరాల కంటే తక్కువ వయస్సు ఉన్న పిల్లలను కర్మాగారాలు, గనులు లేదా ఇతర ప్రమాదకరమైన పనుల్లో నియమించడం నిషేధించబడింది.

4. మత స్వేచ్ఛా హక్కు (Right to Freedom of Religion - Article 25-28):

ఈ హక్కు భారతదేశంలోని లౌకిక స్వభావాన్ని బలపరుస్తుంది మరియు ప్రతి పౌరుడికి తమకు నచ్చిన మతాన్ని స్వీకరించే, ఆచరించే మరియు ప్రచారం చేసే స్వేచ్ఛను అందిస్తుంది:

ఆర్టికల్ 25: విశ్వాసం మరియు మతాన్ని స్వేచ్ఛగా ఆచరించే మరియు ప్రచారం చేసే హక్కు: ప్రతి వ్యక్తికి తమ మనస్సాక్షి ప్రకారం ఏదైనా మతాన్ని విశ్వసించే, ఆచరించే మరియు ప్రచారం చేసే హక్కు ఉంటుంది. అయితే, ఇది ప్రజా శాంతి, నైతికత మరియు ఆరోగ్యం వంటి పరిమితులకు లోబడి ఉంటుంది.

ఆర్టికల్ 26: మతపరమైన వ్యవహారాలను నిర్వహించే స్వేచ్ఛ: ప్రతి మత సమూహానికి లేదా విభాగానికి తమ స్వంత మతపరమైన సంస్థలను స్థాపించే మరియు నిర్వహించే హక్కు ఉంటుంది.

ఆర్టికల్ 27: నిర్దిష్ట మతాల ప్రోత్సాహానికి పన్నులు చెల్లించకుండా స్వేచ్ఛ: ప్రభుత్వం ఏదైనా నిర్దిష్ట మతాన్ని ప్రోత్సహించడానికి పన్నుల ద్వారా వచ్చే ఆదాయాన్ని ఉపయోగించకూడదు.

ఆర్టికల్ 28: కొన్ని విద్యా సంస్థలలో మతపరమైన బోధన లేదా ఆరాధనకు హాజరు కాకుండా స్వేచ్ఛ: ప్రభుత్వ నిధులతో నడిచే విద్యా సంస్థలలో ఎటువంటి మతపరమైన బోధనను అందించకూడదు. ప్రైవేట్ విద్యా సంస్థలలో మతపరమైన బోధనలు అందించినప్పటికీ, విద్యార్థులను వాటికి హాజరు కావాల్సిందిగా బలవంతం చేయకూడదు.

5. సాంస్కృతిక మరియు విద్యా హక్కులు (Cultural and Educational Rights - Article 29-30):

ఈ హక్కులు మైనారిటీల యొక్క భాష, లిపి మరియు సంస్కృతిని పరిరక్షించడానికి మరియు వారికి విద్యా సంస్థలను స్థాపించడానికి మరియు నిర్వహించడానికి సహాయపడతాయి:

ఆర్టికల్ 29: మైనారిటీల ప్రయోజనాల పరిరక్షణ: భారతదేశంలోని ఏ ప్రాంతంలో నివసిస్తున్నప్పటికీ, తమ ప్రత్యేక భాష, లిపి లేదా సంస్కృతిని కలిగి ఉన్న ఏ వర్గానికైనా వాటిని పరిరక్షించుకునే హక్కు ఉంటుంది. ప్రభుత్వం కేవలం మతం, జాతి, కులం లేదా భాష ఆధారంగా ఏ పౌరుడిని ప్రభుత్వ విద్యా సంస్థల్లో ప్రవేశం నిరాకరించకూడదు.

ఆర్టికల్ 30: విద్యా సంస్థలను స్థాపించే మరియు నిర్వహించే మైనారిటీల హక్కు: మతం లేదా భాష ఆధారంగా ఉన్న మైనారిటీ వర్గాలన్నింటికీ తమకు నచ్చిన విద్యా సంస్థలను స్థాపించే మరియు నిర్వహించే హక్కు ఉంటుంది. ప్రభుత్వం మైనారిటీ విద్యా సంస్థలకు సహాయం చేసేటప్పుడు వాటి పట్ల వివక్ష చూపకూడదు.

6. రాజ్యాంగ పరిహారపు హక్కు (Right to Constitutional Remedies - Article 32):

ఈ హక్కు ప్రాథమిక హక్కుల అమలుకు హామీ ఇస్తుంది. ఏదైనా ప్రాథమిక హక్కు ఉల్లంఘించబడితే, పౌరులు తమ హక్కులను పునరుద్ధరించడానికి నేరుగా సుప్రీం కోర్టును లేదా హైకోర్టును ఆశ్రయించవచ్చు. ఈ హక్కును రాజ్యాంగ నిర్మాత డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేద్కర్ "రాజ్యాంగ హృదయం మరియు ఆత్మ"గా అభివర్ణించారు. ఈ హక్కు ప్రకారం, కోర్టులు ఐదు రకాల రిట్‌లను (writ) జారీ చేయగలవు:

హేబియస్ కార్పస్ (Habeas Corpus): చట్టవిరుద్ధంగా నిర్బంధించబడిన వ్యక్తిని కోర్టు ముందు హాజరుపరచాలని ఆదేశిస్తుంది.

మాండమస్ (Mandamus): ప్రభుత్వ అధికారులు తమ చట్టబద్ధమైన విధులను నిర్వహించాలని ఆదేశిస్తుంది.

ప్రోహిబిషన్ (Prohibition): దిగువ కోర్టులు తమ పరిధిని అతిక్రమించకుండా నిరోధిస్తుంది.

సెర్షియరరీ (Certiorari): దిగువ కోర్టుల నుండి కేసులను సమీక్ష కోసం పై కోర్టుకు బదిలీ చేయమని ఆదేశిస్తుంది.

క్వో వారంటో (Quo Warranto): ఒక వ్యక్తి ఏ అధికారం లేదా అర్హతతో ప్రభుత్వ పదవిని కలిగి ఉన్నాడో ప్రశ్నిస్తుంది.

భారత రాజ్యాంగంలోని ప్రాథమిక విధులు (Fundamental Duties in the Indian Constitution):

ప్రాథమిక హక్కులతో పాటు, భారత రాజ్యాంగం పౌరులకు కొన్ని ప్రాథమిక విధులను కూడా నిర్దేశిస్తుంది. ఈ విధులు రాజ్యాంగంలోని నాలుగవ భాగం (A) లో ఆర్టికల్ 51A క్రింద పేర్కొనబడ్డాయి. 1976లో 42వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా ఈ విధులను రాజ్యాంగంలో చేర్చారు. మొదట్లో పది విధులు ఉండగా, 2002లో 86వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా మరో విధిని చేర్చారు. ప్రస్తుతం పదకొండు ప్రాథమిక విధులు ఉన్నాయి:

రాజ్యాంగాన్ని గౌరవించడం మరియు దాని ఆదర్శాలు, సంస్థలు, జాతీయ జెండా మరియు జాతీయ గీతానికి గౌరవం చూపడం.

స్వాతంత్ర్య పోరాటానికి స్ఫూర్తినిచ్చిన గొప్ప ఆదర్శాలను గౌరవించడం మరియు అనుసరించడం.

భారతదేశ సార్వభౌమత్వాన్ని, ఐక్యతను మరియు సమగ్రతను కాపాడటం.

దేశాన్ని రక్షించడం మరియు పిలిచినప్పుడు జాతీయ సేవను అందించడం.

భారతదేశంలోని ప్రజలందరి మధ్య సామరస్యాన్ని మరియు ఉమ్మడి సోదరభావాన్ని పెంపొందించడం మరియు మతం, భాష మరియు ప్రాంతీయ లేదా విభాగీయ భేదాలను అధిగమించడం; మహిళల గౌరవాన్ని కించపరిచే ఆచారాలను విడిచిపెట్టడం.

మన సంస్కృతి యొక్క గొప్ప వారసత్వాన్ని విలువైనదిగా భావించడం మరియు దానిని పరిరక్షించడం.

అడవులు, సరస్సులు, నదులు మరియు వన్యప్రాణులతో సహా సహజ పర్యావరణాన్ని రక్షించడం మరియు మెరుగుపరచడం మరియు జీవుల పట్ల కరుణ కలిగి ఉండటం.

శాస్త్రీయ దృక్పథాన్ని, మానవతావాదాన్ని మరియు జ్ఞానాన్ని సంపాదించే మరియు సంస్కరించే స్ఫూర్తిని అభివృద్ధి చేయడం.

ప్రభుత్వ ఆస్తులను రక్షించడం మరియు హింసను విడిచిపెట్టడం.

దేశం నిరంతరం ఉన్నత స్థాయి విజయాలను సాధించేలా వ్యక్తిగత మరియు సామూహిక కార్యకలాపాల యొక్క అన్ని రంగాలలో उत्कृष्टता కోసం ప్రయత్నించడం.

ఆరు నుండి పద్నాలుగు సంవత్సరాల మధ్య వయస్సు గల తమ పిల్లలకు లేదా సంరక్షణలో ఉన్న పిల్లలకు విద్యా అవకాశాలను అందించడం (ఈ విధిని 2002లో 86వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా చేర్చారు).

ప్రాథమిక హక్కులు మరియు విధుల మధ్య సంబంధం (Relationship between Fundamental Rights and Duties):

ప్రాథమిక హక్కులు మరియు విధులు ఒకదానికొకటి విడదీయరానివి మరియు ఒకదానిపై మరొకటి ఆధారపడి ఉంటాయి. హక్కులు పౌరుల స్వేచ్ఛ మరియు అభివృద్ధికి అవసరమైన పరిస్థితులను కల్పిస్తే, విధులు సమాజం పట్ల వారి బాధ్యతను గుర్తుచేస్తాయి. ఒక బాధ్యతాయుతమైన పౌరుడు తన హక్కులను సద్వినియోగం చేసుకుంటూనే సమాజం మరియు దేశం యొక్క ప్రయోజనాలను పరిరక్షిస్తాడు.

 హక్కులు లేకుండా విధులు నిరర్థకం: పౌరులకు స్వేచ్ఛ మరియు సమానత్వం లేకపోతే, వారు తమ విధులను సక్రమంగా నిర్వహించలేరు.

విధులు లేకుండా హక్కులు అస్తవ్యస్తం: పౌరులు తమ విధులను నిర్లక్ష్యం చేస్తే, సమాజంలో అరాచకం మరియు అస్థిరత్వం ఏర్పడే ప్రమాదం ఉంది, ఇది అందరి హక్కులను హరిస్తుంది.

కాబట్టి, ఒక ఆరోగ్యకరమైన మరియు ప్రగతిశీల సమాజం కోసం పౌరులు తమ ప్రాథమిక హక్కులను గౌరవించడంతోపాటు తమ ప్రాథమిక విధులను కూడా conscientiously నిర్వహించడం చాలా ముఖ్యం.

ముగింపు (Conclusion):

భారత రాజ్యాంగం భారత పౌరులకు ప్రసాదించిన ప్రాథమిక హక్కులు వారి స్వేచ్ఛ, సమానత్వం మరియు గౌరవాన్ని కాపాడేందుకు ఒక బలమైన చట్రాన్ని అందిస్తాయి. ఈ హక్కులు ప్రభుత్వం యొక్క నిరంకుశత్వాన్ని నిరోధించి, పౌరుల యొక్క వ్యక్తిగత మరియు సామాజిక అభివృద్ధికి దోహదం చేస్తాయి. అదే సమయంలో, రాజ్యాంగం నిర్దేశించిన ప్రాథమిక విధులు పౌరులకు దేశం పట్ల వారి బాధ్యతను గుర్తుచేస్తాయి మరియు ఒక క్రమశిక్షణ కలిగిన మరియు బాధ్యతాయుతమైన సమాజాన్ని నిర్మించడంలో సహాయపడతాయి. ప్రాథమిక హక్కులు మరియు విధుల మధ్య సమతుల్యతను పాటించడం ద్వారానే భారతదేశం ఒక బలమైన, ఐక్య మరియు ప్రగతిశీల దేశంగా ఎదగగలదు. ప్రతి భారతీయ పౌరుడు ఈ హక్కులు మరియు విధుల గురించి తెలుసుకోవడం మరియు వాటిని గౌరవించడం చాలా అవసరం.

                                                                          

GG