ప్రణబ్ ముఖర్జీ జీవిత చరిత్ర: Pranab mukarjee biography in telugu 

ప్రణబ్ కుమార్ ముఖర్జీ, భారత రాజకీయ చరిత్రలో అత్యంత ప్రముఖమైన నాయకులలో ఒకరు, 2012 నుండి 2017 వరకు భారతదేశ 13వ రాష్ట్రపతిగా సేవలందించారు. ఆయన ఐదు దశాబ్దాలకు పైగా రాజకీయ జీవితంలో అనేక కీలకమైన మంత్రిత్వ శాఖలను నిర్వహించారు, భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ పార్టీలో సీనియర్ నాయకుడిగా పనిచేశారు, మరియు దేశ ఆర్థిక, విదేశీ, మరియు రక్షణ విధానాలను రూపొందించడంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించారు. పశ్చిమ బెంగాల్‌లోని ఒక సామాన్య గ్రామంలో జన్మించిన ప్రణబ్ ముఖర్జీ, తన అసాధారణ ప్రతిభ, కఠిన శ్రమ, మరియు దేశ సేవా దృఢ నిశ్చయంతో భారతదేశ రాష్ట్రపతి భవన్‌లో అత్యున్నత స్థానానికి చేరుకున్నారు. 2019లో, ఆయనకు భారతదేశ అత్యున్నత పౌర పురస్కారమైన భారతరత్న లభించింది, ఇది ఆయన దేశానికి అందించిన అపారమైన సేవలకు గుర్తింపుగా అందించబడింది. 

బాల్యం మరియు విద్యాభ్యాసం

ప్రణబ్ ముఖర్జీ 1935 డిసెంబర్ 11న, బ్రిటిష్ భారతదేశంలోని పశ్చిమ బెంగాల్‌లో బీర్భూమ్ జిల్లాలోని మిరాటి అనే చిన్న గ్రామంలో ఒక బెంగాలీ బ్రాహ్మణ కుటుంబంలో జన్మించారు. ఆయన తల్లిదండ్రులు కమదా కింకర్ ముఖర్జీ మరియు రాజలక్ష్మీ ముఖర్జీ, సామాన్య గ్రామీణ నేపథ్యం నుండి వచ్చినవారు. కమదా కింకర్ ముఖర్జీ భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో చురుకైన పాత్ర పోషించిన స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు మరియు భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ సభ్యుడు. 1952 నుండి 1964 వరకు ఆయన పశ్చిమ బెంగాల్ శాసనసభలో ప్రతినిధిగా సేవలందించారు. తండ్రి నుండి రాజకీయ స్ఫూర్తిని పొందిన ప్రణబ్, చిన్న వయస్సు నుండే దేశ సేవ మరియు సామాజిక న్యాయం పట్ల ఆసక్తిని పెంచుకున్నారు.

ప్రణబ్ ముఖర్జీ తన ప్రాథమిక విద్యను బీర్భూమ్ జిల్లాలోని కిర్నాహర్ శిబ్ చంద్ర హైస్కూల్‌లో పూర్తి చేశారు. ఈ పాఠశాలకు చేరుకోవడానికి ఆయన ప్రతిరోజూ కొయ్య అనే కొండ గుండా నీటిని దాటి, పుస్తకాలను తలపై పెట్టుకుని నడవాల్సి వచ్చేది. ఈ కష్టాలు ఆయనలో సహనం, కఠిన శ్రమ, మరియు లక్ష్య సాధన పట్ల దృఢ నిశ్చయాన్ని నింపాయి. ఆ తర్వాత, ఆయన సూరి విద్యాసాగర్ కాలేజీలో చేరారు, ఇది అప్పట్లో కలకత్తా విశ్వవిద్యాలయంతో అనుబంధంగా ఉండేది. ఆయన చరిత్ర మరియు రాజనీతి శాస్త్రంలో మాస్టర్స్ డిగ్రీని, అలాగే న్యాయశాస్త్రంలో డిగ్రీని సంపాదించారు. ఈ విద్యాపరమైన బలం ఆయన రాజకీయ జీవితంలో ఎంతో ఉపయోగపడింది.

విద్యార్థిగా, ప్రణబ్ అసాధారణమైన జ్ఞాపకశక్తి మరియు విశ్లేషణాత్మక నైపుణ్యాలను ప్రదర్శించారు. ఆయన బెంగాలీ సాహిత్యం, భారతీయ చరిత్ర, మరియు రాజకీయ సిద్ధాంతాలపై గాఢమైన ఆసక్తిని కలిగి ఉన్నారు. ఆయన రవీంద్రనాథ్ టాగోర్, బంకిమ్ చంద్ర చటర్జీ, మరియు సరత్ చంద్ర చటర్జీ వంటి బెంగాలీ రచయితల రచనలను ఆస్వాదించేవారు. ఈ సాహిత్య ఆసక్తి తర్వాత ఆయన సాహిత్య రచనలలో స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది. ఆయన కళాశాల రోజుల్లో విద్యార్థి సంఘాలలో చురుకుగా పాల్గొనేవారు మరియు రాజకీయ చర్చలలో తన వాదనలను సమర్థవంతంగా వ్యక్తం చేసేవారు.

రాజకీయ జీవితం ప్రారంభం

ప్రణబ్ ముఖర్జీ రాజకీయ జీవితం 1969లో ప్రారంభమైంది, ఆయన బంగ్లా కాంగ్రెస్ అభ్యర్థిగా రాజ్యసభకు ఎన్నికైనప్పుడు. ఈ సమయంలో, అప్పటి ప్రధానమంత్రి ఇందిరా గాంధీ ఆయన ప్రతిభను గుర్తించారు. ఇందిరా గాంధీ మార్గదర్శకత్వంలో, ప్రణబ్ రాజకీయంగా వేగంగా ఎదిగారు. 1973లో, ఆయన భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ పార్టీలో చేరారు మరియు కేంద్ర మంత్రివర్గంలో డిప్యూటీ మినిస్టర్‌గా నియమితులయ్యారు. ఇందిరా గాంధీ ఆయనను తన అత్యంత విశ్వసనీయ సహచరులలో ఒకరిగా భావించారు, మరియు ఆయనను తరచూ "మాన్ ఫర్ ఆల్ సీజన్స్" అని పిలిచేవారు, ఎందుకంటే ఆయన సంక్లిష్ట సమస్యలను పరిష్కరించడంలో అసాధారణ నైపుణ్యం కలిగి ఉన్నారు.

1975-1977 మధ్య ఇందిరా గాంధీ ప్రకటించిన ఎమర్జెన్సీ సమయంలో, ప్రణబ్ ముఖర్జీ కీలక పాత్ర పోషించారు. ఈ వివాదాస్పద కాలంలో ఆయన ప్రభుత్వంలో చురుకైన సభ్యుడిగా ఉన్నారు, మరియు ఆర్థిక మరియు రాజకీయ విధానాలను అమలు చేయడంలో సహాయపడ్డారు. అయితే, ఎమర్జెన్సీ సమయంలో ఆయన చర్యలు తర్వాత కొంత విమర్శలకు గురయ్యాయి, ముఖ్యంగా ప్రజాస్వామ్య విలువలను ఉల్లంఘించినట్లు ఆరోపణలు వచ్చాయి. ఎమర్జెన్సీ తర్వాత, 1977లో జనతా పార్టీ అధికారంలోకి వచ్చినప్పుడు, కాంగ్రెస్ పార్టీ తాత్కాలికంగా అధికారాన్ని కోల్పోయింది. ఈ సమయంలో, ప్రణబ్ పార్టీని పునర్గఠన చేయడంలో మరియు దాని సంస్థాగత నిర్మాణాన్ని బలోపేతం చేయడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు.

1980లో ఇందిరా గాంధ.“

ప్రణబ్ ముఖర్జీ జీవిత చరిత్ర: భారత రాజకీయాలలో ఒక అసాధారణ నాయకుడు

ప్రణబ్ కుమార్ ముఖర్జీ, భారత రాజకీయ చరిత్రలో అత్యంత గౌరవనీయమైన నాయకులలో ఒకరు, 2012 నుండి 2017 వరకు భారతదేశ 13వ రాష్ట్రపతిగా సేవలందించారు. ఆయన ఐదు దశాబ్దాలకు పైగా కొనసాగిన రాజకీయ జీవితంలో ఆర్థిక, విదేశాంగ, రక్షణ, మరియు వాణిజ్య శాఖల వంటి కీలక మంత్రిత్వ శాఖలను నిర్వహించారు. భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ పార్టీలో సీనియర్ నాయకుడిగా, ఆయన దేశ రాజకీయ మరియు ఆర్థిక విధానాలను రూపొందించడంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించారు. పశ్చిమ బెంగాల్‌లోని ఒక సామాన్య గ్రామంలో జన్మించిన ప్రణబ్ ముఖర్జీ, తన అసాధారణ జ్ఞాపకశక్తి, విశ్లేషణాత్మక నైపుణ్యాలు, మరియు దేశ సేవా నిబద్ధతతో భారతదేశ రాష్ట్రపతి భవన్‌లో అత్యున్నత స్థానానికి చేరుకున్నారు. 2019లో, ఆయనకు భారతదేశ అత్యున్నత పౌర పురస్కారమైన భారతరత్న లభించింది, ఇది ఆయన దేశానికి అందించిన అపారమైన సేవలకు గుర్తింపుగా అందించబడింది. ఈ SEO-ఆప్టిమైజ్డ్ ఆర్టికల్‌లో, ప్రణబ్ ముఖర్జీ జీవితం, బాల్యం, విద్య, రాజకీయ ప్రస్థానం, సాహిత్య రచనలు, వ్యక్తిగత జీవితం, వివాదాలు, గౌరవాలు, మరియు ఆయన వారసత్వాన్ని 2500 కంటే ఎక్కువ శబ్దాలలో వివరంగా తెలుసుకుందాం.

బాల్యం మరియు ప్రారంభ జీవితం

ప్రణబ్ ముఖర్జీ 1935 డిసెంబర్ 11న, బ్రిటిష్ భారతదేశంలోని పశ్చిమ బెంగాల్‌లో బీర్భూమ్ జిల్లాలోని మిరాటి అనే చిన్న గ్రామంలో ఒక బెంగాలీ బ్రాహ్మణ కుటుంబంలో జన్మించారు. ఆయన తల్లిదండ్రులు కమదా కింకర్ ముఖర్జీ మరియు రాజలక్ష్మీ ముఖర్జీ, సామాన్య గ్రామీణ నేపథ్యం నుండి వచ్చినవారు. కమదా కింకర్ ముఖర్జీ భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో చురుకైన పాత్ర పోషించిన స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు మరియు భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ సభ్యుడు. 1952 నుండి 1964 వరకు ఆయన పశ్చిమ బెంగాల్ శాసనసభలో ప్రతినిధిగా సేవలందించారు. తండ్రి రాజకీయ చైతన్యం మరియు స్వాతంత్ర్య స్ఫూర్తి యువ ప్రణబ్‌పై గాఢమైన ప్రభావాన్ని చూపాయి. ఆయన చిన్న వయస్సు నుండే దేశ సేవ, సామాజిక న్యాయం, మరియు రాజకీయ చర్చలపై ఆసక్తిని పెంచుకున్నారు.

మిరాటి గ్రామంలోని సామాన్య జీవన పరిస్థితుల మధ్య పెరిగిన ప్రణబ్, జీవితంలో కష్టాలను ఎదుర్కొనే సామర్థ్యాన్ని చిన్నతనంలోనే నేర్చుకున్నారు. ఆయన తల్లి రాజలక్ష్మీ, కుటుంబాన్ని సమర్థవంతంగా నిర్వహించిన స్త్రీ, తన పిల్లలలో విద్య మరియు నీతి విలువలను నాటారు. ఈ కుటుంబ నేపథ్యం ప్రణబ్‌లో సామాజిక బాధ్యత మరియు దేశభక్తిని బలపరిచింది.

ప్రణబ్ ముఖర్జీ తన ప్రాథమిక విద్యను బీర్భూమ్ జిల్లాలోని కిర్నాహర్ శిబ్ చంద్ర హైస్కూల్‌లో పూర్తి చేశారు. పాఠశాలకు చేరుకోవడానికి ఆయన ప్రతిరోజూ కొయ్య అనే కొండ గుండా నీటిని దాటి, తడి బట్టలతో పుస్తకాలను తలపై పెట్టుకుని నడవాల్సి వచ్చేది. ఈ కష్టాలు ఆయనలో సహనం, కఠిన శ్రమ, మరియు లక్ష్య సాధన పట్ల దృఢ నిశ్చయాన్ని నింపాయి. ఆయన చిన్న వయస్సులోనే అసాధారణమైన జ్ఞాపకశక్తిని ప్రదర్శించారు, ఇది తర్వాత ఆయన రాజకీయ జీవితంలో ఎంతో ఉపయోగపడింది.

హైస్కూల్ విద్య తర్వాత, ఆయన సూరి విద్యాసాగర్ కాలేజీలో చేరారు, ఇది అప్పట్లో కలకత్తా విశ్వవిద్యాలయంతో అనుబంధంగా ఉండేది. ఆయన చరిత్ర మరియు రాజనీతి శాస్త్రంలో మాస్టర్స్ డిగ్రీని, అలాగే న్యాయశాస్త్రంలో డిగ్రీని సంపాదించారు. ఈ విద్యాపరమైన బలం ఆయన రాజకీయ జీవితంలో ఎంతో ఉపయోగపడింది. కళాశాల రోజుల్లో, ఆయన విద్యార్థి సంఘాలలో చురుకుగా పాల్గొనేవారు మరియు రాజకీయ చర్చలలో తన వాదనలను సమర్థవంతంగా వ్యక్తం చేసేవారు. ఆయన బెంగాలీ సాహిత్యం, భారతీయ చరిత్ర, మరియు రాజకీయ సిద్ధాంతాలపై గాఢమైన ఆసక్తిని పెంచుకున్నారు. రవీంద్రనాథ్ టాగోర్, బంకిమ్ చంద్ర చటర్జీ, మరియు సరత్ చంద్ర చటర్జీ వంటి బెంగాలీ రచయితల రచనలను ఆయన ఆస్వాదించేవారు. ఈ సాహిత్య ఆసక్తి తర్వాత ఆయన సాహిత్య రచనలలో స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది.

రాజకీయ జీవితం ప్రారంభం

ప్రణబ్ ముఖర్జీ రాజకీయ జీవితం 1969లో ప్రారంభమైంది, ఆయన బంగ్లా కాంగ్రెస్ అభ్యర్థిగా రాజ్యసభకు ఎన్నికైనప్పుడు. ఈ సమయంలో, అప్పటి ప్రధానమంత్రి ఇందిరా గాంధీ ఆయన ప్రతిభను గుర్తించారు. ఇందిరా గాంధీ మార్గదర్శకత్వంలో, ప్రణబ్ రాజకీయంగా వేగంగా ఎదిగారు. 1973లో, ఆయన భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ పార్టీలో చేరారు మరియు కేంద్ర మంత్రివర్గంలో డిప్యూటీ మినిస్టర్‌గా నియమితులయ్యారు. ఇందిరా గాంధీ ఆయనను తన అత్యంత విశ్వసనీయ సహచరులలో ఒకరిగా భావించారు, మరియు ఆయనను తరచూ "మాన్ ఫర్ ఆల్ సీజన్స్" అని పిలిచేవారు, ఎందుకంటే ఆయన సంక్లిష్ట సమస్యలను పరిష్కరించడంలో అసాధారణ నైపుణ్యం కలిగి ఉన్నారు.

1975-1977 మధ్య ఇందిరా గాంధీ ప్రకటించిన ఎమర్జెన్సీ సమయంలో, ప్రణబ్ ముఖర్జీ కీలక పాత్ర పోషించారు. ఈ వివాదాస్పద కాలంలో ఆయన ప్రభుత్వంలో చురుకైన సభ్యుడిగా ఉన్నారు, మరియు ఆర్థిక మరియు రాజకీయ విధానాలను అమలు చేయడంలో సహాయపడ్డారు. ఎమర్జెన్సీ సమయంలో, ఆయన రెవెన్యూ మరియు బ్యాంకింగ్ శాఖలలో డిప్యూటీ మినిస్టర్‌గా పనిచేశారు, మరియు ప్రభుత్వం యొక్క ఆర్థిక స్థిరీకరణ చర్యలను అమలు చేయడంలో సహాయపడ్డారు. అయితే, ఎమర్జెన్సీ సమయంలో ఆయన చర్యలు తర్వాత కొంత విమర్శలకు గురయ్యాయి, ముఖ్యంగా ప్రజాస్వామ్య విలువలను ఉల్లంఘించినట్లు ఆరోపణలు వచ్చాయి. ఎమర్జెన్సీ తర్వాత, 1977లో జనతా పార్టీ అధికారంలోకి వచ్చినప్పుడు, కాంగ్రెస్ పార్టీ తాత్కాలికంగా అధికారాన్ని కోల్పోయింది. ఈ సమయంలో, ప్రణబ్ పార్టీని పునర్గఠన చేయడంలో మరియు దాని సంస్థాగత నిర్మాణాన్ని బలోపేతం చేయడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు.

1980లో ఇందిరా గాంధీ మళ్లీ అధికారంలోకి వచ్చినప్పుడు, ప్రణబ్ ముఖర్జీ కాంగ్రెస్ పార్టీలో మరింత ప్రముఖ స్థానాన్ని పొందారు. 1980లో ఆయన రాజ్యసభలో కాంగ్రెస్ పార్టీ నాయకుడిగా నియమితులయ్యారు. ఈ పదవిలో, ఆయన పార్టీ యొక్క రాజకీయ వ్యూహాలను రూపొందించడంలో మరియు పార్లమెంటులో చర్చలను నడిపించడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు. ఆయన రాజకీయ విశ్లేషణలు మరియు వాదనా నైపుణ్యాలు ఆయనను పార్టీలో ఒక అమూల్యమైన సభ్యుడిగా చేశాయి.

కేంద్ర మంత్రిత్వ శాఖలలో సేవలు

ప్రణబ్ ముఖర్జీ భారత ప్రభుత్వంలో అనేక కీలక మంత్రిత్వ శాఖలను నిర్వహించారు, ఇవి ఆయన రాజకీయ సామర్థ్యాన్ని మరియు బహుముఖ ప్రతిభను ప్రదర్శిస్తాయి. ఆయన నిర్వహించిన ప్రధాన మంత్రిత్వ శాఖలు ఈ క్రింది విధంగా ఉన్నాయి:

వాణిజ్యం మరియు స్టీల్ అండ్ మైన్స్ మంత్రి (1980-1982): ఈ పదవిలో, ఆయన భారతదేశ ఎగుమతి విధానాలను బలోపేతం చేశారు మరియు పరిశ్రమల అభివృద్ధికి చొరవ తీసుకున్నారు. ఆయన దేశ ఉక్కు పరిశ్రమను ఆధునీకరించడంలో మరియు వాణిజ్య ఒప్పందాలను ప్రోత్సహించడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు.

ఆర్థిక మంత్రి (1982-1984, 2009-2012): ఆయన రెండు సార్లు ఆర్థిక మంత్రిగా సేవలందించారు. 1982-1984 మధ్య, ఆయన భారతదేశం అంతర్జాతీయ ద్రవ్య నిధి సంస్థ (IMF) నుండి రుణం యొక్క చివరి వాయిదాన్ని తిరిగి తీసుకోకుండా చేశారు, ఇది ఆర్థిక స్వావలంబన దిశగా ఒక ముఖ్యమైన దశ. 2009-2012 మధ్య, ఆయన గ్లోబల్ ఆర్థిక సంక్షోభం సమయంలో భారత ఆర్థిక వ్యవస్థను స్థిరీకరించడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు. ఆయన ఆర్థిక సంస్కరణలు, పన్ను విధానాలు, మరియు ఆర్థిక శాసనాలు భారత ఆర్థిక వ్యవస్థను బలోపేతం చేశాయి.

విదేశాంగ మంత్రి (1995-1996, 2006-2009): ఆయన విదేశీ విధానంలో భారతదేశ స్థానాన్ని బలోపేతం చేశారు. ఆయన నాయకత్వంలో, భారతదేశం అమెరికాతో అణు ఒప్పందాన్ని (Indo-US Civil Nuclear Agreement) కుదుర్చుకుంది, ఇది దేశ శక్తి రంగంలో ఒక మైలురాయి. ఆయన ఆసియా, ఆఫ్రికా, మరియు లాటిన్ అమెరికా దేశాలతో ద్వైపాక్షిక సంబంధాలను మెరుగుపరిచారు.

రక్షణ మంత్రి (2004-2006): ఈ పదవిలో, ఆయన భారత సైన్యం యొక్క ఆధునీకరణకు చొరవ తీసుకున్నారు మరియు దేశ రక్షణ సామర్థ్యాలను పెంచారు. ఆయన సైనిక సంస్థలను బలోపేతం చేయడంలో మరియు రక్షణ సాంకేతికతలను అభివృద్ధి చేయడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు.

ఈ మంత్రిత్వ శాఖలతో పాటు, ప్రణబ్ ముఖర్జీ అనేక గ్రూప్ ఆఫ్ మినిస్టర్స్ (GoMs)కు అధ్యక్షత వహించారు, ఇవి ప్రభుత్వంలో సంక్లిష్ట సమస్యలను పరిష్కరించడంలో కీలక పాత్ర పోషించాయి. ఆయనను కాంగ్రెస్ పార్టీ యొక్క "ట్రబుల్‌షూటర్"గా పిలిచేవారు, ఎందుకంటే ఆయన సంక్షోభ సమయాల్లో సమర్థవంతంగా సమస్యలను పరిష్కరించగల సామర్థ్యం కలిగి ఉన్నారు. ఆయన రాజకీయ వ్యూహాలు మరియు దౌత్య నైపుణ్యాలు ఆయనను యునైటెడ్ ప్రోగ్రెసివ్ అలయన్స్ (UPA) ప్రభుత్వంలో ఒక అమూల్యమైన సభ్యుడిగా చేశాయి.

రాష్ట్రపతిగా సేవలు (2012-2017)

2012లో, ప్రణబ్ ముఖర్జీ భారత రాష్ట్రపతిగా ఎన్నికయ్యారు, ఇది ఆయన రాజకీయ జీవితంలో అత్యంత గౌరవనీయమైన ఘట్టం. ఆయన యునైటెడ్ ప్రోగ్రెసివ్ అలయన్స్ (UPA) అభ్యర్థిగా పోటీ చేసి, పి.ఎ. సంగ్మాను ఓడించి రాష్ట్రపతిగా ఎన్నికయ్యారు. ఆయన ఎన్నిక అనేక రాజకీయ పక్షాల నుండి మద్దతు పొందింది, ఇది ఆయన రాజకీయ సామర్థ్యాన్ని మరియు దేశవ్యాప్త గౌరవాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది. ఆయన రాష్ట్రపతిగా ఎన్నిక కావడం కాంగ్రెస్ పార్టీకి మాత్రమే కాక, భారత రాజకీయ వ్యవస్థకు కూడా ఒక ముఖ్యమైన ఘట్టం.

రాష్ట్రపతిగా, ప్రణబ్ ముఖర్జీ రాష్ట్రపతి భవన్‌ను ఒక సాంస్కృతిక మరియు విద్యా కేంద్రంగా మార్చారు. ఆయన "స్మార్ట్‌గ్రామ్ ఇనిషియేటివ్"ను ప్రారంభించారు, ఇది హర్యానాలోని 100 గ్రామాలను ఆధునిక మరియు సమగ్ర అభివృద్ధి దిశగా నడిపించే లక్ష్యంతో రూపొందించబడింది. ఈ కార్యక్రమం గ్రామీణ ప్రాంతాలలో విద్య, ఆరోగ్యం, మరియు ఆర్థిక సామర్థ్యాన్ని మెరుగుపరచడంలో దృష్టి సారించింది. ఆయన "ప్రణబ్ సర్ కి పాఠశాల" అనే విద్యా కార్యక్రమాన్ని కూడా ప్రారంభించారు, ఇది విద్యార్థులతో సంభాషణాత్మక చర్చల ద్వారా విద్యను ప్రోత్సహించింది. ఈ కార్యక్రమం ద్వారా, ఆయన యువతలో రాజకీయ చైతన్యం మరియు సామాజిక బాధ్యతను పెంపొందించారు.

రాష్ట్రపతిగా ఆయన నిర్ణయాత్మక చర్యలలో ఒకటి, దయా పిటిషన్‌లపై తీసుకున్న నిర్ణయాలు. ఆయన అఫ్జల్ గురు, యాకుబ్ మెమన్, మరియు అజ్మల్ కసబ్ వంటి వ్యక్తుల దయా పిటిషన్‌లను తిరస్కరించారు, ఇవి దేశ భద్రతకు సంబంధించిన కీలకమైన నిర్ణయాలు. ఈ నిర్ణయాలు ఆయన రాజ్యాంగ విలువల పట్ల నిబద్ధతను మరియు దేశ భద్రత పట్ల దృఢ నిశ్చయాన్ని చూపించాయి. అదే సమయంలో, ఆయన కొన్ని దయా పిటిషన్‌లను ఆమోదించారు, ఇవి మానవీయ కోణంలో సమతుల్యతను చూపాయి.

రాష్ట్రపతిగా ఆయన పదవీ కాలంలో, ఆయన రాజకీయ తటస్థతను కాపాడుకున్నారు మరియు రాజ్యాంగ సంస్థలను బలోపేతం చేశారు. ఆయన పార్లమెంటు మరియు న్యాయవ్యవస్థతో సమన్వయంతో పనిచేశారు, మరియు రాజకీయ సంక్షోభ సమయాల్లో సమతుల్య నిర్ణయాలు తీసుకున్నారు. 2017లో, ఆయన రాష్ట్రపతి పదవీ కాలం ముగిసిన తర్వాత, ఆరోగ్య సమస్యల కారణంగా రాజకీయాల నుండి నిష్క్రమించారు. ఆయన స్థానంలో రామ్ నాథ్ కోవింద్ రాష్ట్రపతిగా ఎన్నికయ్యారు.

సాహిత్య రచనలు

ప్రణబ్ ముఖర్జీ కేవలం రాజకీయ నాయకుడు మాత్రమే కాదు, ఒక ప్రముఖ రచయిత కూడా. ఆయన రచనలు భారత రాజకీయాలు, ఆర్థిక వ్యవస్థ, మరియు దేశ నిర్మాణంపై లోతైన అంతర్దృష్టిని అందిస్తాయి. ఆయన రచనలు చారిత్రక దృక్పథంతో రాజకీయ విశ్లేషణలను సమతుల్యంగా అందిస్తాయి. ఆయన రచనలలో కొన్ని ముఖ్యమైనవి:

ది డ్రమాటిక్ డికేడ్: ది ఇందిరా గాంధీ ఇయర్స్: ఈ పుస్తకంలో, 1970లలో ఇందిరా గాంధీ పాలనలో జరిగిన ప్రధాన రాజకీయ సంఘటనలను, ముఖ్యంగా ఎమర్జెన్సీ మరియు బంగ్లాదేశ్ విమోచన యుద్ధంపై ఆయన విశ్లేషణలను వివరించారు. ఈ పుస్తకం ఆ సమయంలో భారత రాజకీయ సంక్షోభాలను అర్థం చేసుకోవడానికి ఒక అమూల్యమైన సాధనం.

ది టర్బులెంట్ ఇయర్స్: 1980-1996: ఈ పుస్తకం 1980లు మరియు 1990లలో భారత రాజకీయాలలో జరిగిన మార్పులను చర్చిస్తుంది, ముఖ్యంగా రాజీవ్ గాంధీ మరియు పి.వి. నరసింహారావు పాలనలపై దృష్టి సారిస్తుంది. ఈ కాలంలో ఆర్థిక సంస్కరణలు, రాజకీయ అస్థిరత, మరియు సామాజిక మార్పులను ఆయన విశ్లేషించారు.

ది కోలిషన్ ఇయర్స్: ఈ పుస్తకంలో, 1996 నుండి 2012 వరకు కూటమి ప్రభుత్వాల గురించి ఆయన అనుభవాలను వివరించారు. ఈ కాలంలో UPA ప్రభుత్వం ఎదుర్కొన్న సవాళ్లు మరియు విజయాలను ఆయన సమగ్రంగా చర్చించారు.

ది ప్రెసిడెన్షియల్ ఇయర్స్: 2012-2017: ఈ పుస్తకం ఆయన రాష్ట్రపతి పదవీ కాలంలో అనుభవాలను మరియు రాష్ట్రపతి భవన్‌ను ఒక సాంస్కృతిక కేంద్రంగా మార్చిన విధానాన్ని వివరిస్తుంది. ఈ పుస్తకం ఆయన రాజకీయ తటస్థత మరియు రాజ్యాంగ విలువల పట్ల నిబద్ధతను ప్రతిబింబిస్తుంది.

ఆయన రచనలు భారత రాజకీయ చరిత్రను అర్థం చేసుకోవడానికి ఒక అమూల్యమైన సాధనంగా పనిచేస్తాయి. ఆయన స్పష్టమైన విశ్లేషణ మరియు చారిత్రక దృక్పథం రాజకీయ విద్యార్థులకు మరియు చరిత్రకారులకు ఎంతో ఉపయోగపడతాయి. ఆయన రచనలు సామాన్య పాఠకులకు సులభంగా అర్థమయ్యేలా ఉంటూనే, విద్వాంసులకు కూడా ఆలోచనాత్మక చర్చను అందిస్తాయి.

వ్యక్తిగత జీవితం

ప్రణబ్ ముఖర్జీ 1957లో సువ్రా ముఖర్జీని వివాహం చేసుకున్నారు. సువ్రా ఒక ప్రముఖ రవీంద్ర సంగీత గాయని మరియు కళాకారిణి, మరియు ఆమె సాంస్కృతిక కార్యక్రమాలలో చురుకైన పాత్ర పోషించేది. వారికి ఇద్దరు కుమారులు, అభిజిత్ ముఖర్జీ మరియు ఇంద్రజిత్ ముఖర్జీ, మరియు ఒక కుమార్తె, శర్మిష్ఠా ముఖర్జీ ఉన్నారు. అభిజిత్ ముఖర్జీ పశ్చిమ బెంగాల్‌లోని జంగీపూర్ నుండి కాంగ్రెస్ ఎంపీగా పనిచేశారు, మరియు శర్మిష్ఠా ఒక కథక్ నృత్యకారిణి మరియు కాంగ్రెస్ నాయకురాలు. సువ్రా ముఖర్జీ 2015లో గుండెపోటు కారణంగా మరణించారు, ఇది ప్రణబ్ జీవితంలో ఒక పెద్ద శూన్యతను సృష్టించింది.

ప్రణబ్ ముఖర్జీ సాదాసీదా జీవనశైలిని అనుసరించేవారు. ఆయనకు చదవడం, తోటపని, మరియు సంగీతం అంటే గొప్ప ఇష్టం. ఆయన రవీంద్ర సంగీతం మరియు భారతీయ శాస్త్రీయ సంగీతంపై గొప్ప అభిమానం కలిగి ఉన్నారు. ఆయన తరచూ సాహిత్యం మరియు తత్వశాస్త్రంపై చర్చలలో పాల్గొనేవారు మరియు భారతీయ సంస్కృతిని పరిరక్షించడంలో ఆసక్తిని చూపేవారు. ఆయన రవీంద్రనాథ్ టాగోర్ రచనలపై గొప్ప అభిమానం కలిగి ఉన్నారు మరియు విశ్వభారతి విశ్వవిద్యాలయంలో జరిగే సాంస్కృతిక కార్యక్రమాలలో పాల్గొనేవారు. ఆయన భారతీయ తత్వశాస్త్రంలో వేదాంతం మరియు అద్వైతం గురించి లోతైన అధ్యయనం చేశారు.

వివాదాలు మరియు విమర్శలు

ప్రణబ్ ముఖర్జీ రాజకీయ జీవితం అనేక విజయాలతో నిండి ఉన్నప్పటికీ, కొన్ని వివాదాలు కూడా ఎదురయ్యాయి. 1975-1977 ఎమర్జెన్సీ సమయంలో ఆయన పాత్ర కొంత విమర్శలకు గురైంది. విమర్శకులు ఆయన ఎమర్జెన్సీ సమయంలో ప్రజాస్వామ్య విలువలను ఉల్లంఘించిన చర్యలకు మద్దతు ఇచ్చారని ఆరోపించారు. అయితే, ప్రణబ్ తన రచనలలో ఈ కాలాన్ని ఒక సంక్లిష్టమైన రాజకీయ సందర్భంగా వివరించారు మరియు తన చర్యలను సమర్థించుకున్నారు. ఆయన ఎమర్జెన్సీ సమయంలో దేశ ఆర్థిక స్థిరత్వం మరియు రాజకీయ స్థిరత్వం కోసం తీసుకున్న నిర్ణయాలు అవసరమైనవని వాదించారు.

1984లో ఇందిరా గాంధీ హత్య తర్వాత, ప్రణబ్ ముఖర్జీ రాజీవ్ గాంధీతో విభేదాల కారణంగా కాంగ్రెస్ పార్టీ నుండి తాత్కాలికంగా వైదొలిగారు. 1986లో, ఆయన రాష్ట్రీయ సమాజవాదీ కాంగ్రెస్ అనే సొంత పార్టీని స్థాపించారు, కానీ 1989లో రాజీవ్ గాంధీతో సయోధ్య కుదిరిన తర్వాత ఆ పార్టీని కాంగ్రెస్‌లో విలీనం చేశారు. ఈ ఘట్టం ఆయన రాజకీయ జీవితంలో ఒక సవాలుగా పరిగణించబడింది, అయితే ఆయన తన రాజకీయ నైపుణ్యంతో ఈ సంక్షోభాన్ని అధిగమించారు.

2018లో, రాష్ట్రపతి పదవి నుండి విరమించిన తర్వాత, ప్రణబ్ ముఖర్జీ రాష్ట్రీయ స్వయంసేవక్ సంఘ్ (RSS) కార్యక్రమంలో పాల్గొనడం వివాదాస్పదమైంది. కాంగ్రెస్ పార్టీలోని కొంతమంది నాయకులు ఈ చర్యను విమర్శించారు, ఎందుకంటే RSS భావజాలం కాంగ్రెస్ యొక్క లౌకికవాద విలువలకు వ్యతిరేకంగా భావించబడుతుంది. అయితే, ప్రణబ్ ఈ కార్యక్రమంలో తన ప్రసంగంలో బహుళత్వం, సమ్మిళిత విలువలు, మరియు భారతీయ రాజ్యాంగ స్ఫూర్తిని నొక్కి చెప్పారు, ఇది ఆయన రాజకీయ తటస్థతను ప్రదర్శించింది. ఈ సంఘటన ఆయన రాజకీయ జీవితంలో ఒక చర్చనీయాంశంగా మిగిలిపోయింది.

గౌరవాలు మరియు పురస్కారాలు

ప్రణబ్ ముఖర్జీకి ఆయన దేశ సేవకు గుర్తింపుగా అనేక పురస్కారాలు మరియు గౌరవాలు లభించాయి:

భారతరత్న (2019): భారతదేశ అత్యున్నత పౌర పురస్కారం, ఆయన రాజకీయ మరియు సామాజిక సేవలకు గుర్తింపుగా లభించింది.

పద్మ విభూషణ్ (2008): భారతదేశంలో రెండవ అత్యున్నత పౌర పురస్కారం, ఆయన ప్రభుత్వ సేవలకు గుర్తింపుగా ఇవ్వబడింది.

బెస్ట్ పార్లమెంటేరియన్ అవార్డ్ (1997): ఆయన పార్లమెంటులో అసాధారణ పనితీరుకు గుర్తింపుగా ఈ అవార్డు లభించింది.

బెస్ట్ అడ్మినిస్ట్రేటర్ ఇన్ ఇండియా అవార్డ్ (2011): ఆయన పరిపాలనా నైపుణ్యాలకు గుర్తింపుగా ఈ అవార్డు అందుకున్నారు.

అంతర్జాతీయ గౌరవాలు: ఆయన బంగ్లాదేశ్, ఐవరీ కోస్ట్, మరియు నేపాల్ వంటి దేశాల నుండి గౌరవ పురస్కారాలను అందుకున్నారు, ఇవి ఆయన అంతర్జాతీయ దౌత్య నైపుణ్యాలకు గుర్తింపుగా లభించాయి.

అంతర్జాతీయంగా, ప్రణబ్ ముఖర్జీ అంతర్జాతీయ ద్రవ్య నిధి సంస్థ (IMF), ప్రపంచ బ్యాంక్, ఆసియా అభివృద్ధి బ్యాంక్, మరియు ఆఫ్రికన్ డెవలప్‌మెంట్ బ్యాంక్ బోర్డ్ ఆఫ్ గవర్నర్స్‌లో సభ్యుడిగా సేవలందించారు. ఆయన ఈ సంస్థలలో భారతదేశ ఆర్థిక మరియు వాణిజ్య స్థానాన్ని బలోపేతం చేశారు.

మరణం మరియు వారసత్వం

2020 ఆగస్టు 10న, ప్రణబ్ ముఖర్జీ తన నివాసంలో జారిపడి గాయపడ్డారు, దీని కారణంగా ఆయనకు మెదడులో రక్తం గడ్డకట్టడం జరిగింది. ఆయనను ఢిల్లీలోని ఆర్మీ రీసెర్చ్ అండ్ రిఫరల్ హాస్పిటల్‌కు తరలించారు, అక్కడ ఆయనకు శస్త్రచికిత్స జరిగింది. అయితే, ఆయన కోవిడ్-19కి సానుకూలంగా నిర్ధారణ అయ్యారు, మరియు శస్త్రచికిత్స తర్వాత ఆయన కోమాలోకి వెళ్లారు. 2020 ఆగస్టు 31న, ఆయన ఊపిరితిత్తుల ఇన్ఫెక్షన్ కారణంగా ఏర్పడిన సెప్టిక్ షాక్‌తో మరణించారు. ఆయన మరణం భారత రాజకీయ రంగంలో ఒక గొప్ప శూన్యతను సృష్టించింది. ఆయన అంత్యక్రియలు రాజకీయ నాయకులు, సామాజిక వేత్తలు, మరియు సామాన్య ప్రజల ఉనికిలో రాజ గౌరవాలతో జరిగాయి.

ప్రణబ్ ముఖర్జీ వారసత్వం భారత రాజకీయాలలో చెరగని ముద్ర వేసింది. ఆయన రాజకీయ సామర్థ్యం, ఆర్థిక నైపుణ్యం, మరియు రాజ్యాంగ విలువల పట్ల నిబద్ధత ఆయనను ఒక అసాధారణ నాయకుడిగా నిలిపాయి. ఆయన స్థాపించిన ప్రణబ్ ముఖర్జీ ఫౌండేషన్ ద్వారా, ఆయన విద్య, సామాజిక అభివృద్ధి, మరియు సాంస్కృతిక పరిరక్షణలో తన దృష్టిని కొనసాగిస్తోంది. ఈ ఫౌండేషన్ యువతలో నాయకత్వ లక్షణాలను పెంపొందించడంలో మరియు గ్రామీణ అభివృద్ధిని ప్రోత్సహించడంలో కీలక పాత్ర పోషిస్తోంది.

ఆయన జీవితం ఒక సామాన్య గ్రామీణ బాలుడు అసాధారణ రాజకీయ నాయకుడిగా ఎదిగిన ప్రేరణాత్మక కథ. ఆయన రాజకీయ నీతి, సామాజిక బాధ్యత, మరియు దేశ సేవా దృష్టి ఈ రోజు కూడా యువతకు స్ఫూర్తిగా నిలుస్తాయి. ఆయన ఆర్థిక సంస్కరణలు, విద